Φτωχότερος είναι ο κόσμος των γραμμάτων στη χώρα, αφού σε ηλικία 92 ετών άφησε την τελευταία του πνοή ο Θανάσης Βαλτινός, την Τετάρτη 30 Οκτωβρίου. Ο Βαλτινός ήταν βραβευμένος συγγραφέας, σεναριογράφος και μεταφραστής, καθώς και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών όπου το 2016 είχε εκλεγεί πρόεδρός της.
Εμφανίστηκε στα γράμματα τη δεκαετία του ’50 και καθιερώθηκε τα επόμενα χρόνια με σπουδαία βιβλία που συζητήθηκαν, όπως η «Ορθοκωστά», το «Συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη» και το «Μπλε βαθύ, σχεδόν μαύρο». Είχε γεννηθεί στην Καράτουλα Κυνουρίας. Στην κατοχή και τον εμφύλιο η οικογένειά του μετακινήθηκε σε διάφορες πόλεις. Από το 1950 ζούσε στην Αθήνα, όπου παρακολούθησε μαθήματα στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών της Παντείου και σε σχολή κινηματογράφου.
Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε το 1958 με το διήγημα «Κατακαλόκαιρο» σε διαγωνισμό του περιοδικού Ταχυδρόμος. Το 1963 δημοσίευσε το αφήγημα «Η κάθοδος των εννιά», που αναφερόταν στον εμφύλιο πόλεμο. Κατά τη διάρκεια της απριλιανής δικτατορίας συμμετείχε στην αντιστασιακή έκδοση «18 Κείμενα». Μετά το 1974 έζησε κατά διαστήματα στο εξωτερικό: Αγγλία, Δυτικό Βερολίνο και ΗΠΑ, καλεσμένος από πανεπιστήμια ή άλλα πνευματικά ιδρύματα.
Το 1990 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το βιβλίο «Στοιχεία για την Δεκαετία του ’60». Το 1994 κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ορθοκωστά», με θέμα τον εμφύλιο πόλεμο, το οποίο προκάλεσε έντονες συζητήσεις. Ήταν ακόμη συνεργάτης του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν, αλλά και του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Τιμήθηκε μάλιστα με το βραβείο σεναρίου στο φεστιβάλ Καννών για το «Ταξίδι στα Κύθηρα» το 1984.
Συνεργάστηκε, τέλος, με περιοδικά όπως ο Ταχυδρόμος, οι Εποχές, Η Συνέχεια, Η λέξη, το Διαβάζω, το Ausblicke, το Αντί και ο Χάρτης, όπως και εφημερίδες (Καθημερινή, Αυγή). Στις 5 Ιουνίου 2008 εκλέχτηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην έδρα της Νέας Ελληνικής Πεζογραφίας της Τάξης των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών. Τον Δεκέμβριο του 2012 τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του.
Διετέλεσε ακόμη μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, καθώς και της Εταιρείας Συγγραφέων της οποίας υπήρξε πρόεδρος επί σειρά ετών. Διετέλεσε γενικός Διευθυντής της ΕΡΤ-2 το διάστημα 1989-1990. Το 2022 η Πρόεδρος της Δημοκρατίας είχε παρασημοφορήσει 11 σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, μεταξύ τους και τον Θανάση Βαλτινό.
Για τον βραβευμένο συγγραφέα τόνισε ότι «πλούτισε τη γραμματεία μας με ένα έργο στο οποίο ιστορία, πολιτική και κοινωνία διαπλέκονται έντονα με το εγώ και την ατομικότητα. Με την αφηγηματική του λιτότητα, τον κατακλυσμό των σελίδων του από τη δράση και τα πάθη των απλών ανθρώπων, την πρωτοπόρο χρήση των τεκμηρίων ως λογοτεχνικής ύλης, αλλά κυρίως με την διακονία της ελληνικής γλώσσας με τρόπο ικανό να αποκαταστήσει τον ανάπλου της από τις εκβολές στις πηγές της, άλλαξε τον ρου του σύγχρονου ελληνικού μυθιστορήματος».
Έχει εκδώσει τα βιβλία:
- Συναξάρι του Αντρέα Κορδοπάτη, Βιβλίο πρώτο: Αμερική, Κέδρος, 1972
- Η Κάθοδος των εννιά, Κέδρος, 1978
- Τρία Ελληνικά μονόπρακτα, Κέδρος, 1978
- Εθισμός στη νικοτίνη” [διήγημα, στο τομίδιο “Τρία διηγήματα”, Θανάσης Βαλτινός, Χριστόφορος Μηλιώνης, Δημήτρης Νόλλας], Στιγμή
- Μπλε βαθύ σχεδόν μαύρο, Στιγμή, 1985
- Στοιχεία για την δεκαετία του ’60, Στιγμή 1989
- Θα βρείτε τα οστά μου υπό βροχήν, διηγήματα, Άγρα 1992
- Φτερά Μπεκάτσας, Άγρα 1993
- Ορθοκωστά, Άγρα 1994
- Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη, Βιβλίο δεύτερο: Βαλκανικοί – ’22, Ωκεανίδα, 2000
- Ημερολόγιο 1836-2011, Ωκεανίδα, 2001
- Εθισμός στη νικοτίνη, Διηγήματα, Μεταίχμιο, 2003
- Άνθη της αβύσσου, Εστία, 2008
- Ο τελευταίος Βαρλάμης, Εστία, 2010
- Ανάπλους, Εστία, 2012
Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.
Πέρα από το συγγραφικό έργο, έχει μεταφράσει τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη και την «Ορέστεια» του Αισχύλου, που παίχτηκαν στην Επίδαυρο το 1979 και 1980 αντιστοίχως, από το Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν.
Τα συλλυπητήρια της Λίνας Μενδώνη
Η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη καθώς και το ΕΚΚΟΜΕΔ (Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου Οπτικοακουστικών Μέσων και Δημιουργίας) απέστειλαν τα συλλυπητήριά τους για την απώλεια του σπουδαίου λογοτέχνη Θανάση Βαλτινού που έφυγε από τη ζωή χθες Τετάρτη 30 Οκτωβρίου σε ηλικία 92 ετών.
Πιο συγκεκριμένα, η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη έκανε την ακόλουθη δήλωση:
«Με μεγάλη θλίψη πληροφορήθηκα την απώλεια του Θανάση Βαλτινού, η οποία αφήνει μεγάλο κενό στα Ελληνικά Γράμματα. Ο Θανάσης Βαλτινός αναδείχθηκε- και ευτύχησε να αναγνωριστεί εν ζωή- σε μια από τις μεγαλύτερες μορφές της μεταπολεμικής μας πεζογραφίας. Το έργο του, το οποίο αντικατοπτρίζει με ενάργεια τη σπάνια αφηγηματική του δεινότητα, ακουμπά τη συλλογική μνήμη, μέσα από φαινομενικά ασήμαντες προσωπικές ιστορίες, επικυρώνοντας τη δυνατότητα του συγγραφέα να προσλαμβάνει και να αποτυπώνει καίρια ευρύτερα κοινωνικά και ιστορικά συμφραζόμενα, μέσα από τους ευρύτερους προσανατολισμούς του.
Ο Θανάσης Βαλτινός είχε την τόλμη να προσεγγίσει, όπως στην Κάθοδο των εννιά, την Ορθοκωστά και τον Τελευταίο Βαρλάμη, τραγικές περιόδους της νεότερης ιστορίας μας, πλήρως αποδεσμευμένος από στερεότυπα, ακόμη και ταμπού. Με τα Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60, κατά κοινή ομολογία ένα από τα εμβληματικότερα έργα του, αφενός εισηγήθηκε μια ιδιότυπη όσο και πρωτότυπη αφηγηματική τεχνική και, αφετέρου, μετατόπισε το βλέμμα από τη μεγάλη εικόνα της πράγματι πλούσιας σε γεγονότα, στη μικροϊστορία των αθέατων ανθρώπων που τα βίωσαν. Ενώ με το Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη, εκκινώντας και πάλι από την υπαρκτή προσωπική ιστορία, μας έδωσε μια σπουδαία τοιχογραφία του πρώιμου ελληνικού 20ού αιώνα. Δείγματα και μόνον ενός έργου που χαρακτηρίζεται από στερεότητα και αναδεικνύει, με το άπλωμά του σε πάνω από μισόν αιώνα, και την ίδια τη στάση του Βαλτινού απέναντι στην Τέχνη και το χρέος του συγγραφέα απέναντί της.
Ο Θανάσης Βαλτινός υπήρξε πολυδιάστατος δημιουργός, τόσο στη θεματολογία του, όσο και στις τεχνικές και το ύφος του. Κάθε του γραπτό αναδείκνυε τη συγγραφική μαστοριά του και απαιτούσε εγρήγορση, καθώς δεν επιδεχόταν επιφανειακές αναγνώσεις. Το έργο του, από πολύ νωρίς, αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής και εμπεριστατωμένης μελέτης. Το αποτύπωμά του όμως στην πεζογραφία μας είναι βέβαιο ότι θα εξακολουθήσει να είναι βαθύ και ενεργό. Έτσι θα τον κρατήσουμε στη μνήμη μας.
Στους οικείους του και τους φίλους του απευθύνω ειλικρινέστατα συλλυπητήρια».
Από την πλευρά του το ΕΚΚΟΜΕΔ σημειώνει:
Η απώλεια του Θανάση Βαλτινού φτωχαίνει την Ελλάδα. Υπήρξε σπουδαίος άνθρωπος των γραμμάτων και των τεχνών, σε καιρούς που η χώρα έζησε μεγάλες τρικυμίες αναζητώντας ορίζοντα για το μέλλον της. Στοχαστικός, κριτικός και ανήσυχος. Το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου Οπτικοακουστικών Μέσων και Δημιουργίας (ΕΚΚΟΜΕΔ) τον αποχαιρετά με βαθιά θλίψη για έναν ακόμη λόγο.
Ήταν ένας δικός μας άνθρωπος, πολύτιμο οργανικό μέρος του νέου ελληνικού κινηματογράφου. Συνοδοιπόρος στην περιπέτεια του Θόδωρου Αγγελόπουλου, συνεργάτης του στα σενάρια σημαντικών ταινιών του, ανάμεσα στις οποίες και το «Ταξίδι στα Κύθηρα», που βραβεύτηκε για το σενάριό του στις Κάννες το 1984. Είναι, επίσης, ο συγγραφέας της «Καθόδου των εννιά», εμβληματικού βιβλίου για το μεγάλο τραύμα του Εμφυλίου, που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Χρίστο Σιοπαχά το 1984. Η αγάπη του για το σινεμά και η δημιουργική τριβή του με αυτό, τον έφεραν και στη θέση του Προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου κατά την περίοδο 2005 -2006.
Το ΕΚΚΟΜΕΔ εκφράζει τα ειλικρινή συλλυπητήρια του στην οικογένειά του και σε όλους όσοι αγάπησαν τον ίδιο και το έργο του.
Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου αποχαιρετά τον Θανάση Βαλτινό.
Με ανάρτησή της στο Facebook η Κατερίνα Σακελλαροπούλου ανέφερε για τον Θανάση Βαλτινό:
«Αποχαιρετώ με βαθιά θλίψη τον Θανάση Βαλτινό, πεζογράφο, σεναριογράφο και μεταφραστή του αρχαίου δράματος, έναν συγγραφέα με σημαντικότατη και πολύτροπη εισφορά στην ελληνική λογοτεχνία.
Η αφηγηματική του λιτότητα, ο κατακλυσμός των σελίδων του από τη δράση και τα παθήματα των απλών ανθρώπων, ο συνεχής, πυρετικός διάλογός του με την ιστορία, η πρωτοπόρος χρήση των τεκμηρίων ως λογοτεχνικής ύλης, και κυρίως η προσέγγιση της ελληνικής γλώσσας ως ζώσας μνήμης των νοημάτων που συνέχουν τον ελληνισμό στη διαχρονία του, άλλαξαν τον ρου του σύγχρονου ελληνικού μυθιστορήματος.
Από την “Κάθοδο των εννιά” ως τα “Στοιχεία για τη δεκαετία του ‘60” και από το “Συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη” ως το “Μπλε βαθύ σχεδόν μαύρο”, την “Ορθοκωστά” και τον αριστουργηματικό “Τελευταίο Βαρλάμη”, ο Θανάσης Βαλτινός μας έδειξε, όπως εξάλλου είχε ο ίδιος πει, ότι η υψηλή λογοτεχνία “δεν προφητεύει, αλλά ψηλαφεί αυτό που επίκειται και κουβαλά τα δικά του ρίγη”».