Της Αλεξίας Χαρακίδα
Η πολιτική ορθότητα, από εργαλείο σεβασμού και ευγένειας, έχει εξελιχθεί σε έναν μηχανισμό λογοκρισίας και συμμόρφωσης. Η δημόσια σφαίρα πνίγεται πια από φόβο. Οι άνθρωποι διστάζουν να εκφραστούν, όχι επειδή δεν έχουν τίποτα να πουν, αλλά επειδή φοβούνται τι μπορεί να προκαλέσει το παραμικρό τους σχόλιο.
Ο δημόσιος διάλογος από τα τηλεοπτικά πάνελ μέχρι τις αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα μοιάζει να έχει μετατραπεί σε μια σκηνή όπου όλοι πρέπει να προσέχουν μην κάνουν ένα «λάθος βήμα». Οι λέξεις ζυγίζονται, φράσεις αποσύρονται, πρόσωπα «παγώνουν».
Σίγουρα, δεν μπορεί να υπάρξει μια κοινωνία χωρίς όρια. Δεν μπορούμε να δικαιολογούμε κάθε προσβολή ή επιθετικότητα στο όνομα της «άποψης». Όμως, όταν ο φόβος μην παρεξηγηθούμε μας κάνει να σιωπούμε ή να αυτολογοκρινόμαστε, τότε κάτι θεμελιώδες έχει διαταραχθεί.
Πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, ΜΜΕ, ακόμα και χώροι εργασίας λειτουργούν πλέον με όρους ιδεολογικής συμμόρφωσης. Η “προστασία” της διαφορετικότητας έχει γίνει πρόσχημα για την επιβολή μιας ενιαίας κοσμοθεωρίας. Ο πολιτικός διάλογος καταρρέει όταν η αντίθετη άποψη δεν αντιμετωπίζεται με αντεπιχειρήματα, αλλά με αποκλεισμό.
Cancel Culture: Μια νέα μορφή κοινωνικής τιμωρίας
Το λεγόμενο cancel culture δεν είναι τίποτε άλλο από ένα ψηφιακό κυνήγι μαγισσών, μια νέα Ιερά Εξέταση με hashtags αντί για πυρές. Οποιοσδήποτε παρεκκλίνει από τη γραμμή της απόλυτης πολιτικής ορθότητας κινδυνεύει να διασυρθεί, να ακυρωθεί, να αποκοπεί από τον δημόσιο λόγο χωρίς δικαίωμα υπεράσπισης.
Το φαινόμενο του cancel culture (κουλτούρας της ακύρωσης) έχει τις ρίζες του σε ακτιβιστικές κοινότητες, που ζητούσαν δημόσια λογοδοσία για συμπεριφορές εξουσίας, σεξισμού ή καταπίεσης. Ξεκίνησε ως μορφή διαμαρτυρίας απέναντι σε αδικίες και κακοποιητικές συμπεριφορές που συχνά έμεναν ατιμώρητες.
Στην εποχή της απόλυτης διασύνδεσης, η δημόσια σφαίρα δεν είναι πια πλατεία. Είναι πεδίο μάχης. Κάθε λέξη, κάθε έκφραση, κάθε αστείο, κάθε γνώμη περνά από μικροσκόπιο. Η πολιτική ορθότητα, που ξεκίνησε ως ευγενής στόχος προστασίας και ενσωμάτωσης, έχει μετατραπεί σε μέσο καταστολής και εξαναγκαστικής συμμόρφωσης. Και πίσω της καραδοκεί η cancel culture, έτοιμη να αφανίσει όποιον “τολμήσει” να πει κάτι εκτός πλαισίου.
Η πρόθεση δεν είναι εξ αρχής κακή. Το να αποφεύγουμε ρατσιστικά ή σεξιστικά σχόλια, να προσέχουμε να μην προσβάλλουμε, είναι δείγμα κοινωνικής εξέλιξης. Όμως, στην πράξη, η πολιτική ορθότητα έχει ξεχειλωθεί. Δεν εξυπηρετεί πλέον τη συνεννόηση, αλλά την επιβολή. Αντί να προσφέρει χώρο σε περισσότερες φωνές, φιμώνει εκείνες που διαφωνούν. Και ο δημόσιος διάλογος υποφέρει.
Η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι ασυδοσία
Η υπεράσπιση της ελεύθερης έκφρασης δεν σημαίνει επιβράβευση της προσβολής. Όπως δεν πρέπει να φιμώνεται κανείς, έτσι και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να εκφράζεται χωρίς συνέπειες. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην πρόθεση και στην προσβολή, στη συνειδητή τοξικότητα και στην αμήχανη αφέλεια.
Χρειαζόμαστε έναν διάλογο με χώρο για αποχρώσεις, για χιούμορ, για μάθηση και κυρίως για συγχώρεση. Δεν είμαστε τέλειοι, αλλά αν σταματήσουμε να ακούμε ο ένας τον άλλο, τότε η κοινωνία δεν θα προοδεύσει, αλλά θα παγώσει.
Η δημοκρατία απαιτεί αντοχή. Αντοχή στη διαφωνία, στο λάθος, στην άβολη αλήθεια. Δεν χτίζεται με φίλτρα και αυτόματες λογοκρισίες. Χτίζεται με διάλογο, επιχειρήματα, σεβασμό και πάνω απ’ όλα ανοχή. Η ευπρέπεια έχει αξία μόνο όταν συνυπάρχει με την ελευθερία. Όταν αντικαθιστά την ελευθερία, μετατρέπεται σε πειθαναγκασμό.
Η ευπρέπεια και η ελευθερία δεν είναι αντίθετα. Αντίθετα, μπορούν να συνυπάρχουν. Όχι με φίμωση, αλλά με παιδεία. Όχι με διαγραφές, αλλά με κατανόηση. Όχι με φόβο, αλλά με ουσία.
Ας μάθουμε να ακούμε πριν ακυρώνουμε. Ας μάθουμε να διαφωνούμε χωρίς να διαγράφουμε. Γιατί στο τέλος, η ελευθερία της σκέψης είναι το οξυγόνο της δημοκρατίας.
Η πρόκληση δεν είναι να επιβάλουμε σιωπή, αλλά να χτίσουμε διάλογο με αλληλοσεβασμό και κυρίως, με διάθεση για κατανόηση.
H Αλεξία Χαρακίδα έχει σπουδάσει Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνική Διοίκηση ΔΠΘ, ΠΜΣ Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα ΕΚΠΑ, ΠΜΣ Δημόσιο Δίκαιο και Δημόσια Πολιτική ΕΚΠΑ και είναι Υποψήφια Διδάκτωρ Νομικής Αθηνών.
