Της Αλεξίας Χαρακίδα
Η ταχύτατη ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) έχει δημιουργήσει νέες προκλήσεις για το νομικό και κοινωνικό πλαίσιο των προσωπικών δεδομένων. Η χρήση αλγορίθμων σε τομείς όπως η δημόσια διοίκηση, η υγεία, οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και τα κοινωνικά δίκτυα αναδεικνύει ζητήματα προστασίας της ιδιωτικότητας και της αυτοδιάθεσης των ατόμων. Η ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία καλείται να αντιμετωπίσει μια πραγματικότητα όπου η τεχνολογία μπορεί να υπερβεί παραδοσιακές νομικές κατηγορίες και να θέσει σε κίνδυνο θεμελιώδη δικαιώματα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη θεσπίσει τον Κανονισμό Γενικής Προστασίας Δεδομένων (GDPR, 2016/679), ο οποίος αποτελεί τον βασικό άξονα προστασίας προσωπικών δεδομένων και για την Ελλάδα. Ο GDPR καθιερώνει αρχές όπως η διαφάνεια, η ελαχιστοποίηση των δεδομένων, η σκοπιμότητα της επεξεργασίας και η λογοδοσία. Στην πράξη, η εφαρμογή του GDPR στην τεχνητή νοημοσύνη εγείρει κρίσιμα ζητήματα: δικαιώματα ενημέρωσης και διαγραφής, δικαιώματα κατά της αυτοματοποιημένης λήψης αποφάσεων και υποχρεώσεις για αξιολόγηση κινδύνου και λογοδοσία. Στην Ελλάδα, ο Ν. 4624/2019 ενσωματώνει τον GDPR στο εθνικό πλαίσιο, ενώ η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) έχει εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές για την εποπτεία των συστημάτων ΤΝ, εστιάζοντας στην προστασία δικαιωμάτων και στην αποφυγή διακρίσεων.
Η τεχνητή νοημοσύνη έχει ήδη επηρεάσει ουσιαστικά την καθημερινή μας ζωή. Οι αλγόριθμοι καθορίζουν ποιες πληροφορίες βλέπουμε, τι προϊόντα ή υπηρεσίες προτείνονται σε εμάς, ακόμη και πώς αξιολογείται η πιστοληπτική μας ικανότητα ή η επαγγελματική μας πορεία. Αυτές οι πρακτικές έχουν δημιουργήσει νέους κινδύνους, όπως η παραβίαση προσωπικών δεδομένων, η εμφάνιση αθέμιτων διακρίσεων και η ενίσχυση της κοινωνικής ανισότητας. Παράλληλα, η AI μπορεί να χρησιμοποιηθεί έξυπνα για να διευκολύνει τη ζωή μας: εφαρμογές για την προστασία δεδομένων, προσωποποιημένες υπηρεσίες και ψηφιακά εργαλεία που μειώνουν τη γραφειοκρατία δείχνουν ότι η τεχνολογία μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος των πολιτών. Η πρόκληση είναι να διασφαλίσουμε ότι η χρήση της AI γίνεται με γνώση, κριτική σκέψη και προστασία των δικαιωμάτων μας.
Σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, η εφαρμογή της ΤΝ θέτει ερωτήματα για την ελευθερία της πληροφόρησης, την ισότητα και τη συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση της καθημερινής πραγματικότητας. Η ελληνική πολιτική σκηνή, σε συνεργασία με ευρωπαϊκούς φορείς, καλείται να δημιουργήσει μηχανισμούς εποπτείας που δεν θα περιορίζουν την καινοτομία, αλλά θα διασφαλίζουν ότι η τεχνολογία λειτουργεί προς όφελος της κοινωνίας.
Οι κύριες προκλήσεις περιλαμβάνουν τη διαφάνεια των αλγορίθμων, την ουσιαστική πρόσβαση των πολιτών στα μέσα αναφοράς παραβιάσεων και τη συνεχή εκπαίδευση των ρυθμιστικών φορέων για τις τεχνολογικές εξελίξεις. Η επικείμενη εφαρμογή του Κανονισμού Τεχνητής Νοημοσύνης (AI Act) αναμένεται να ενισχύσει την εποπτεία συστημάτων υψηλού κινδύνου, με απαιτήσεις αξιολόγησης, πιστοποίησης και συνεχών ελέγχων. Η συνεργασία νομικών, κοινωνικών επιστημόνων και τεχνολόγων είναι καθοριστική για να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο όπου η καινοτομία συμβαδίζει με τη δικαιοσύνη, την κοινωνική συνοχή και την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν αποτελεί απλώς τεχνολογικό εργαλείο· είναι δύναμη που διαμορφώνει τη ζωή και τα δικαιώματά μας. Ο τρόπος με τον οποίο θα επιλέξουμε να την ενσωματώσουμε, να την εποπτεύσουμε και να τη χρησιμοποιήσουμε έξυπνα θα καθορίσει όχι μόνο το νομικό και πολιτικό πλαίσιο, αλλά και την ποιότητα της καθημερινότητάς μας.
H Αλεξία Χαρακίδα έχει σπουδάσει Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνική Διοίκηση ΔΠΘ, ΠΜΣ Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα ΕΚΠΑ, ΠΜΣ Δημόσιο Δίκαιο και Δημόσια Πολιτική ΕΚΠΑ και είναι Υποψήφια Διδάκτωρ Νομικής Αθηνών.
