Η Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» διοργανώνει μία μοναδική έκθεση στο Μέγαρο Μουσικής –την πρώτη στο είδος της στην Ελλάδα– με σκακιέρες και σκακιστικά κομμάτια από όλο τον κόσμο, και μας προσκαλεί σ’ ένα ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο με αντικείμενα που χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα έως τις μέρες μας και προέρχονται από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης (από την Κίνα έως την Αφρική κ.α.).
Επιλεγμένα βιβλία από την πλούσια ιδιωτική συλλογή του μουσικού και σκακιστή Αχιλλέα Ζωγράφου που αφορούν το σκάκι εμπλουτίζουν την έκθεση. Επιπλέον, τραπέζια με σκακιέρες θα είναι διαθέσιμα για όσους επιθυμούν να συμμετάσχουν σε μια μαχητική παρτίδα, με οδηγό τα λόγια του Ντυσάν: «Ενώ δεν είναι όλοι οι καλλιτέχνες σκακιστές, όλοι οι σκακιστές είναι καλλιτέχνες».
Tο σκάκι ως βασιλικό παιχνίδι είναι το πιο δημοφιλές πνευματικό παιχνίδι στον κόσμο με τις καταβολές του να ξεκινούν από τον 4ο αιώνα μ.Χ., ενώ πέπλο μυστηρίου τυλίγει τον τόπο προέλευσής του, συμβάλλοντας ίσως ακόμα περισσότερο στον οικουμενικό του χαρακτήρα. Το σκάκι, εκτός από ένα παιχνίδι στρατηγικής και λογικής, είναι ένας κόσμος γεμάτος αισθητική αντίληψη, πολιτισμικούς συμβολισμούς και πνευματικό βάθος.
Οι σκακιέρες και τα πιόνια, σε διάφορες παραλλαγές τους ανά τον κόσμο, δεν είναι απλά εργαλεία ενός παιχνιδιού, αλλά έργα μικροτεχνικής γλυπτικής με ποικιλία υλών και μορφοπλαστικών ιδιωμάτων που αντανακλούν την ιστορία, τις αξίες, τη φαντασία και την καλλιτεχνική παράδοση των πολιτισμών που τα δημιούργησαν.
Γεωγραφικά το σκάκι αλλάζει αισθητική ανάλογα με την κοσμοθεωρία της κάθε περιοχής. Στην κλασική Ευρωπαϊκή σκακιέρα, τα λευκά και μαύρα τετράγωνα, τα ξύλινα ή μαρμάρινα πιόνια, ενσαρκώνουν την απλότητα και την οικονομία. Οι γοτθικές ή μπαρόκ σκακιέρες της Αναγέννησης συχνά φέρουν περίτεχνα σκαλιστά πιόνια, μιμούμενα βασιλικές αυλές, υπογραμμίζοντας την ιεραρχία και τη μάχη ως μία κοσμική αναπαράσταση.
Στην Περσική και Αραβική παράδοση, οι σκακιέρες της Μέσης Ανατολής ήταν συχνά διακοσμημένες με γεωμετρικά μοτίβα και καλλιγραφίες, αντικατοπτρίζοντας τον ισλαμικό αποκλεισμό της ανθρώπινης αναπαράστασης. Τα πιόνια, με τις αφηρημένες μορφές τους, ανακαλούν τη σοφία και την πνευματική αναζήτηση του Σουφισμού, όπου το παιχνίδι ήταν μεταφορά για την ανθρώπινη ψυχή που αγωνίζεται να φτάσει στην εξύψωση.
Στις Ασιατικές σκακιέρες, ειδικά στο Σιαντσί (κινεζικό σκάκι) ή στο Σόγκι (ιαπωνικό σκάκι), τα πιόνια φέρουν ιδεόγραμμα που υποδηλώνει τη λειτουργία τους, ενσωματώνοντας φιλοσοφικές έννοιες όπως η αρμονία και η δυναμική ισορροπία του Γιν-Γιανγκ. Οι σκακιέρες είναι συχνά κατασκευασμένες από πολύτιμα υλικά, όπως το mother of pearl ή το βερνικωμένο ξύλο, μετατρέποντας το παιχνίδι σε ένα ιερό αντικείμενο.
Σήμερα οι καλλιτέχνες δημιουργούν σκακιέρες από γυαλί, μέταλλο ή πλαστικό με το σκάκι να γίνεται μέσο για να αμφισβητηθούν οι παραδοσιακές δομές, συμβολίζοντας την πάλη μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας.
Η έκθεση συνοδεύεται από βιβλία, βιντεογραφημένο υλικό με έμφαση στις σκακιστικές εκφάνσεις στην τέχνη, αλλά και από τραπέζια με σκακιέρες έτοιμες για μία μαχητική παρτίδα.
Η έκθεση, η οποία έχει στηθεί με πολύ προσοχή μέσα σε ένα περιβάλλον που διέπεται από ησυχία και περισυλλογή όπως η βιβλιοθήκη του Μεγάρου, περιέχει σετ από 50 χώρες με το παλαιότερο αυθεντικό σετ όλης της συλλογής, το στυλ Barleycorn. Παρήχθη κυρίως στην Αγγλία από το 1820 ως το 1850, με κύρια χαρακτηριστικά την κόκκινη βαφή για τα «μαύρα» κομμάτια και το βαρελοειδές σχήμα του βασιλιά, της βασίλισσας και πύργου. Επίσης σπάνιο και Αγγλικό είναι το ταξιδιωτικό σετ Whittington, δεκαετίες 1850 – 1900. Πέρα απ’ το ότι είναι το αρχαιότερο των ταξιδιωτικών, έχει ένα παράξενο χαρακτηριστικό: Είναι το μοναδικό σετ όλης της συλλογής όπου ο βασιλιάς είναι κοντύτερος απ’ όλο του τον στρατό, ακόμα κι απ’ τα πιόνια – μόλις ένα εκατοστό! Τα κομμάτια του δε είναι κοκάλινα από οστό βοοειδών.
Στην έκθεση θα βρούμε και το πιστό αντίγραφο του σετ από το Isle of Lewis, το οποίο είχε κατασκευαστεί τον Μεσαίωνα από κόκκαλο φάλαινας και βρέθηκε το 1831 στο νησί Lewis της Σκωτίας. Πιθανότατα κατασκευασμένο στο Trondheim της Νορβηγίας, έχει συνδεθεί με θρύλους και τα περισσότερα κομμάτια βρίσκονται στο Βρετανικό μουσείο με τη Σκωτία να τα διεκδικεί.
