Της Αλεξίας Χαρακίδα
Στη σύγχρονη εποχή, οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν διαρκείς προκλήσεις, από οικονομικές κρίσεις και κοινωνικές ανισότητες έως πολιτικές αναταράξεις και παγκόσμιες απειλές. Η ικανότητα μιας κοινωνίας να προσαρμόζεται, να αντιστέκεται και να μαθαίνει από τις κρίσεις,η λεγόμενη κοινωνική ανθεκτικότητα αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για τη διατήρηση της συνοχής και της προόδου.
Η κοινωνική ανθεκτικότητα αφορά την ικανότητα των κοινωνιών να απορροφούν, να προσαρμόζονται και να ανακάμπτουν από κρίσεις. Σε περιόδους πολιτικής αστάθειας, όταν η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς κλονίζεται και η αβεβαιότητα αυξάνεται, η ανθεκτικότητα γίνεται καθοριστική. Οι θεσμοί, η συμμετοχή των πολιτών, η κοινωνική αλληλεγγύη και η πρόσβαση σε πόρους αποτελούν πυλώνες που καθορίζουν το βαθμό ανθεκτικότητας μιας κοινωνίας.
Ιστορικά παραδείγματα δείχνουν πως οι κοινωνίες που επενδύουν σε θεσμούς και κοινωνικές δομές καταφέρνουν να ανακάμψουν ταχύτερα από κρίσεις. Η μεταπολεμική Ευρώπη και η μεταπολίτευση στην Ελλάδα αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα, όπου η συλλογική θέληση, η συμμετοχή των πολιτών και η σταδιακή ανοικοδόμηση θεσμών συνέβαλαν στην ανασυγκρότηση και τη σταθερότητα.
Σύγχρονες προκλήσεις
Οι κοινωνίες του 21ου αιώνα αντιμετωπίζουν ποικίλες προκλήσεις. Η οικονομική κρίση του 2008 και οι μακροχρόνιες συνέπειές της δημιούργησαν ρήγματα κοινωνικής συνοχής, ενώ η φτώχεια, η ανεργία και η αίσθηση αδικίας ενισχύουν την αποξένωση και την πολιτική πόλωση. Παράλληλα, η κλιμάκωση γεωπολιτικών συγκρούσεων και οι μετακινήσεις πληθυσμών δοκιμάζουν τις δυνατότητες ένταξης και κοινωνικής συνοχής. Η ψηφιοποίηση της οικονομίας και η ανάπτυξη τεχνητής νοημοσύνης μετασχηματίζουν την αγορά εργασίας, ενισχύοντας ταυτόχρονα την ανάγκη για νέες δεξιότητες και εκπαίδευση. Η διάδοση ψευδών ειδήσεων και η πόλωση υπονομεύουν τη δημοκρατική διαδικασία και την εμπιστοσύνη των πολιτών, ενώ παγκόσμιες κρίσεις όπως η πανδημία COVID-19, η κλιματική αλλαγή και διεθνείς συγκρούσεις δείχνουν πόσο ευάλωτες είναι οι κοινωνίες, καθιστώντας επιτακτική τη συνεργασία και την προσαρμοστικότητα.
Ο ρόλος της συλλογικότητας και των θεσμικών δομών
Η ενίσχυση της κοινωνικής ανθεκτικότητας απαιτεί την ενεργό συμμετοχή τόσο των θεσμών όσο και των πολιτών. Οι θεσμοί, όπως η εκπαίδευση, το κράτος δικαίου, τα συστήματα υγείας και οι δημοκρατικοί μηχανισμοί, αποτελούν βασικούς πυλώνες ανθεκτικότητας. Η εκπαίδευση καλλιεργεί κριτική σκέψη και ενεργούς πολίτες, ενώ οι δημοκρατικοί θεσμοί παρέχουν πλαίσιο συμμετοχής και διαλόγου. Παράλληλα, η συλλογικότητα, η συμμετοχή και η αλληλεγγύη των πολιτών ενδυναμώνουν τις κοινωνικές δομές και μειώνουν τις επιπτώσεις των κρίσεων. Η ενεργός συμμετοχή σε κοινωνικά κινήματα, εθελοντικές δράσεις και τοπικές πρωτοβουλίες ενισχύει την κοινωνική συνοχή και την εμπιστοσύνη μεταξύ πολιτών και θεσμών.
Στρατηγικές ανάπτυξης ανθεκτικότητας στην κοινωνία
Για την ενίσχυση της κοινωνικής ανθεκτικότητας, προτείνεται η επένδυση στην παιδεία με έμφαση στην κριτική σκέψη και τη δημοκρατική συνείδηση, η μείωση των ανισοτήτων μέσω κοινωνικών πολιτικών και οικονομικής ενδυνάμωσης των ευάλωτων ομάδων, η ανάπτυξη συμμετοχικών θεσμών που ενισχύουν τον δημόσιο διάλογο και την κοινωνική συμμετοχή, η καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και η ενίσχυση ενημερωμένων κοινοτήτων, η στήριξη της κοινωνίας των πολιτών και των εθελοντικών πρωτοβουλιών, καθώς και η καλλιέργεια αλληλεγγύης για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης και της κοινωνικής συνοχής.
Η κοινωνική ανθεκτικότητα αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για την επιβίωση και πρόοδο των κοινωνιών σε περιόδους πολιτικής αστάθειας. Οι κοινωνίες που επενδύουν σε θεσμούς, ενεργούς πολίτες και κοινωνική αλληλεγγύη επιτυγχάνουν καλύτερη προσαρμογή και ανάπτυξη. Η πρόκληση του 21ου αιώνα είναι να μετατρέψουμε την αβεβαιότητα σε ευκαιρία, ενισχύοντας την ικανότητα της κοινωνίας να μαθαίνει από τις κρίσεις και να δημιουργεί σταθερά θεμέλια για το μέλλον.
H Αλεξία Χαρακίδα έχει σπουδάσει Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνική Διοίκηση ΔΠΘ, ΠΜΣ Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα ΕΚΠΑ, ΠΜΣ Δημόσιο Δίκαιο και Δημόσια Πολιτική ΕΚΠΑ και είναι Υποψήφια Διδάκτωρ Νομικής Αθηνών.
