Της Αλεξίας Χαρακίδα
Ζούμε σε μια εποχή ραγδαίων αλλαγών. Η καθημερινότητα, όπως τη γνωρίζαμε, μεταμορφώνεται ταχύτατα υπό την πίεση της τεχνολογικής προόδου, της παγκοσμιοποίησης και της διαρκούς ανάγκης για προσαρμογή. Αν υπάρχει, όμως, ένας τομέας όπου αυτή η μεταμόρφωση είναι βαθιά και –συχνά– αθέατη, αυτός είναι η εργασία. Μια νέα τάξη έχει πλέον εγκαθιδρυθεί στον κόσμο της απασχόλησης. Το ερώτημα είναι: είναι όντως ελευθερία ή μια πιο μοντέρνα μορφή εκμετάλλευσης;
Από τη σταθερότητα στην επισφάλεια
Η παραδοσιακή εργασία, με σταθερό ωράριο, συμβόλαια, συλλογικές συμβάσεις και ασφαλιστική κάλυψη, αντικαθίσταται σταδιακά από νέα μοντέλα. Η τηλεργασία, τα freelance συμβόλαια, η gig economy και η «ευέλικτη εργασία» γίνονται η νέα νόρμα.
Πολλές σύγχρονες ψηφιακές πλατφόρμες δίνουν την ψευδαίσθηση της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης. Όμως, πίσω από αυτή τη φαινομενική ανεξαρτησία κρύβεται συχνά μια μορφή εργασιακής απορρύθμισης: απουσία ωραρίου αλλά και σταθερού εισοδήματος, κανένα κοινωνικό δίχτυ προστασίας, ατομική κάλυψη ρίσκου και κόστους. Ο εργαζόμενος δεν είναι πια υπάλληλος, αλλά «συνεργάτης», χωρίς όμως τα δικαιώματα που του αναλογούν.
Η «ελευθερία» με κόστος
Η νέα τάξη πραγμάτων που επιβλήθηκε, ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο από την πανδημία. Η εργασία από το σπίτι έγινε ο κανόνας, και για πολλούς –ειδικά νέους– η έννοια του «γραφείου» είναι πλέον μια αφηρημένη έννοια. Η τεχνολογία πρόσφερε την ευκαιρία για απομακρυσμένη εργασία, όμως το όριο ανάμεσα στον επαγγελματικό και τον προσωπικό χρόνο έσβησε. Οι εργαζόμενοι καλούνται να είναι πάντα διαθέσιμοι, πάντα «συνδεδεμένοι», πάντα έτοιμοι.
Η ευελιξία, αντί να λειτουργεί υπέρ του ανθρώπου, γίνεται το όπλο που τον καταπιέζει. Ο μισθός συχνά εξαρτάται από τις ώρες που «διατίθεσαι», από τον αλγόριθμο που σε κατατάσσει, από την ευχαρίστηση του πελάτη. Το αποτέλεσμα είναι μια συνεχής πίεση για απόδοση, χωρίς διαλείμματα, χωρίς δικαιώματα, χωρίς κατανόηση.
Μια νέα μορφή ταξικής διαστρωμάτωσης
Η νέα αυτή μορφή εργασίας ενισχύει επίσης την κοινωνική ανισότητα. Εκείνοι που έχουν σταθερές δουλειές, κρατικές θέσεις, ή υψηλές δεξιότητες, απολαμβάνουν ακόμα κάποιου είδους ασφάλεια. Αντίθετα, όσοι εργάζονται ως διανομείς, καλλιτέχνες, «freelancers», μετανάστες ή νέοι, βρίσκονται παγιδευμένοι σε ένα διαρκές «μπρος-πίσω» μεταξύ ανεργίας και υπο-απασχόλησης.
Πρόκειται για μια εργασιακή φτώχεια με νέο πρόσωπο: αυτή που εμφανίζεται «επιλογή», αλλά στην πραγματικότητα είναι μονόδρομος.
Η πολιτεία και η κοινωνία: θεατές ή ρυθμιστές;
Σε μια τέτοια πραγματικότητα, η στάση της πολιτείας είναι κρίσιμη. Τα κράτη καλούνται να προσαρμόσουν τη νομοθεσία, όχι με λογική υπαναχώρησης, αλλά με πρόθεση προστασίας και στήριξης. Τα δικαιώματα πρέπει να μεταφερθούν και να επανακαθοριστούν, ώστε να καλύπτουν τη νέα εποχή.
Οι συλλογικότητες, τα σωματεία, αλλά και ο ίδιος ο κοινωνικός διάλογος οφείλουν να εξελιχθούν. Η φωνή του εργαζομένου πρέπει να ακούγεται πιο καθαρά από ποτέ. Γιατί η τεχνολογική πρόοδος χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη, οδηγεί σε κοινωνικό μαρασμό.
Ο δρόμος μπροστά
Η νέα εποχή χρειάζεται νέες ισορροπίες. Χρειάζεται διαφάνεια, ηθικό πλαίσιο, θεσμική προστασία, αλλά και αλλαγή νοοτροπίας. Δεν αρκεί να βλέπουμε την εργασία ως μια απλή οικονομική συναλλαγή. Είναι –και θα παραμείνει– θεμελιώδες δικαίωμα και βασικός πυλώνας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Μπορούμε να χτίσουμε ένα μέλλον όπου η ελευθερία στην εργασία θα σημαίνει ευκαιρία και όχι εκμετάλλευση. Αρκεί να μη φοβηθούμε να μιλήσουμε ανοιχτά για όλα αυτά που χάνονται «στο όνομα της προσαρμοστικότητας».
H Αλεξία Χαρακίδα έχει σπουδάσει Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνική Διοίκηση ΔΠΘ, ΠΜΣ Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα ΕΚΠΑ, ΠΜΣ Δημόσιο Δίκαιο και Δημόσια Πολιτική ΕΚΠΑ και είναι Υποψήφια Διδάκτωρ Νομικής Αθηνών.
