Το Χριστιανικό Πάσχα, ή κοινώς Πασχαλιά ή Λαμπρή, και ειδικότερα η Ανάσταση του Χριστού ή απλώς Ανάσταση, είναι η σπουδαιότερη γιορτή του Χριστιανισμού. Εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία.
Με τον όρο Ανάσταση μπορεί να αναφερόμαστε και στην εβδομάδα της Ανάστασης μέχρι το Σάββατο της Διακαινησίμου, ακόμη στην περίοδο των 50 ημερών, που ακολουθούν την εορτή της Ανάστασης, μέχρι και την τελευταία ημέρα, καλούμενη (αριθμητικά) Πεντηκοστή.
Καθορισμός ημερομηνίας του Πάσχα και η σημασία του
Η εορτή της Ανάστασης του Ιησού Χριστού, λόγω της σπουδαιότητάς της, επηρεάζει το εορτολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας, τόσο το Πασχάλιο, που ξεκινά 70 ημέρες πριν το Πάσχα Τριώδιο (συμπεριλαμβάνοντας τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή και την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα) και λήγει 50 ημέρες μετά (περίοδος Πεντηκοσταρίου), όσο και τους λειτουργικούς κύκλους του Κυριακοδρομίου, που καθορίζονται οι ψαλλόμενοι ήχοι της Παρακλητικής και οι αναγιγνωσκόμενες αποστολικές και ευαγγελικές περικοπές κάθε εβδομάδας, καθώς και τα εωθινά αναγνώσματα όλων των Κυριακών του έτους. Οι ακολουθίες, που τελούνται τότε, έχουν αρχαιοπρέπεια (ανάγονται στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού, όπως η αφή του Αγίου Φωτός, οι Προηγιασμένες Θείες Λειτουργίες), κατάνυξη (προκαλούν συγκίνηση στους πιστούς, όπως οι κατανυκτικοί εσπερινοί, τα μεγάλα απόδειπνα και οι ακολουθίες των Παθών) και λαμπρότητα (χαρακτηρίζονται από αισιοδοξία και μεγαλοπρέπεια, όπως τα Φωταγωγικά τροπάρια και οι πανηγυρικές, αναστάσιμες θείες λειτουργίες), και περιγράφονται λεπτομερώς στο τυπικό της Εκκλησίας.
Επίσης, επειδή το Πάσχα είναι κινητή εορτή (και μάλιστα το επίκεντρο όλων των κινητών εορτών), δηλαδή δεν εορτάζεται κάθε χρόνο την ίδια ημερομηνία, απαιτείται ένας αστρονομικός υπολογισμός, προκειμένου να προσδιοριστεί η ακριβής ημερομηνία της εορτής, κάθε χρόνο. Αυτό καθορίστηκε από την Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας το 325 μ.Χ., θεσπίζοντας ειδικό κανόνα (τον Πασχάλιο κανόνα), που διορίζει την εορτή του Πάσχα ως την πρώτη Κυριακή αμέσως μετά από την πρώτη πανσέληνο, που συμβαίνει αμέσως μετά από την εαρινή ισημερία. Επιπλέον, τέθηκε όρος, εάν η πανσέληνος πέσει ημέρα Κυριακή, τότε το Πάσχα να μετατίθεται για την επόμενη Κυριακή, κι αυτό για να μη συμπέσει ποτέ το χριστιανικό με το Εβραϊκό Πάσχα ή Νομικό Φάσκα (το οποίο σύμφωνα με τον κανόνα του Μωϋσέως, πρέπει να εορτάζεται πάντα κατά την ημέρα της πρώτης πανσελήνου μετά από την εαρινή ισημερία), αλλά πάντοτε το χριστιανικό Πάσχα να εορτάζεται μετά από το εβραϊκό.
Αστρονομικός και ημερολογιακός υπολογισμός του Πάσχα
Κατά τον καιρό της Α’ Οικουμενικής Συνόδου, η εαρινή Ισημερία συνέπιπτε την 21η Μαρτίου, σύμφωνα με το Ιουλιανό Ημερολόγιο, που επικρατούσε σε Ανατολή και Δύση. Για τη διευκόλυνση των απανταχού Χριστιανών, ώστε να συνεορτάζουν το Πάσχα, συντάχθηκαν Πασχάλιοι πίνακες, λαμβάνοντας υπ’ όψιν αφενός το Ιουλιανό ημερολόγιο για τον υπολογισμό των ετήσιων τροπών, αφετέρου το Μετώνειο κύκλο για τον υπολογισμό των φάσεων της Σελήνης. Με βάση τον κανόνα και τον ημερολογιακό ορισμό της εαρινής Ισημερίας σταθερά στις 21 Μαρτίου, το Ορθόδοξο Πάσχα συμπίπτει πάντα μεταξύ 22 Μαρτίου και 25 Απριλίου. Έκτοτε, οι Πασχαλιές υπολογίζονταν ημερολογιακά και όχι πλέον αστρονομικά.
Παρατήρηση και διόρθωση των ηλιοσεληνιακών σφαλμάτων στον υπολογισμό του Πάσχα
Ωστόσο, με την πάροδο των ετών και λόγω των ατελειών του ηλιοσεληνιακού σχήματος, που εφαρμόστηκε, παρατηρήθηκαν αποκλίσεις μεταξύ των ημερολογιακών και των πραγματικών, αστρονομικών γεγονότων, που καθορίζουν το Πάσχα. Τα σφάλματα αυτά διορθώθηκαν σημαντικά μετά την εισαγωγή του Γρηγοριανού ημερολογίου το 1582 στη Δύση, το οποίο σταδιακά επεκτάθηκε και υιοθετήθηκε σε παγκόσμια κλίμακα. Σήμερα, το Γρηγοριανό ημερολόγιο προηγείται 13 ημέρες σε σχέση με το Ιουλιανό ημερολόγιο. Η συντριπτική πλειοψηφία των ορθοδόξων Εκκλησιών διατήρησαν το Ιουλιανό ημερολόγιο, προκειμένου να συνεορτάζουν το Πάσχα και γι’ αυτό στις ημέρες μας, το Πάσχα εξακολουθεί να συμπίπτει μεταξύ 22 Μαρτίου και 25 Απριλίου με το παλαιό ημερολόγιο, οι οποίες ημερομηνίες αντιστοιχούν από τις 4 Απριλίου ως τις 8 Μαΐου με το νέο ημερολόγιο. Συνεπώς, το Πάσχα και οι υπόλοιπες κινητές εορτές, που εξαρτώνται απ’ αυτό (π.χ. Κυριακή της Τυρινής, Κυριακή των Βαΐων, Ανάληψη, Πεντηκοστή), εορτάζονται πάντα ταυτόχρονα και από τα δύο ημερολόγια, σε αντίθεση με τις ακίνητες εορτές του έτους (π.χ. Θεοφάνια, Υπαπαντή του Χριστού, Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, Μεταμόρφωση του Σωτήρος, Κοίμηση της Θεοτόκου, Χριστούγεννα), που εορτάζονται με 13 ημέρες διαφορά.
H Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζει ετήσια το Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη Μετώνεια πανσέληνο (η οποία στις μέρες μας συμβαίνει 4 ή 5 ημέρες αργότερα από την πραγματική αστρονομική πανσέληνο) που ακολουθεί την Ιουλιανή εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου του παλαιού ημερολογίου ή της 3ης Απριλίου του νέου ημερολογίου (η οποία στις μέρες μας υστερεί 12 ή 13 ημέρες από την πραγματική αστρονομική ισημερία). Αντίθετα, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία εορτάζει το Πάσχα των Λατίνων την πρώτη Κυριακή μετά την πραγματική αστρονομική πανσέληνο, λαμβάνοντας υπόψιν της μόνο την πραγματική εαρινή ισημερία και καθόλου υπόψιν την ημερομηνία του Εβραϊκού Πάσχα, το οποίο δεν εορτάζεται ποτέ πριν τις 26 Μαρτίου του νέου ημερολογίου και, έτσι, είναι δυνατόν κάποιες χρονιές (όταν η πραγματική αστρονομική πανσέληνος συμβεί στο διάστημα 21-25 Μαρτίου), να εορταστεί το Ρωμαιοκαθολικό Πάσχα πριν το εβραϊκό, γεγονός το οποίο η Ορθόδοξη Ανατολή αποδοκιμάζει.